Kristotɔwo ƒe Dutanyanyuigblɔlawo ƒe Ameɖibɔ Gbãtɔ si le Nigeria

Tso Wikipedia

Kristotɔwo ƒe Dutanyanyuigblɔlawo ƒe Ameɖibɔ Gbãtɔ si le Nigeria, si wogayɔna be Kristotɔ Gbãtɔwo ƒe Dutanyanyuigblɔlawo ƒe Tsiẽƒe le Badagry, nye ameɖibɔ si me woɖi ƒe alafa 19 lia kple 20 lia me Europa Kristotɔ Dutanyanyuigblɔla siwo ku le Badagry dugã me kple eƒe nutowo me. Ameɖiƒea le dua ƒe Kɔdzi Mɔdodo Gã la to. Eƒe Plus Code ƒe nɔnɔmetatawo le Google Maps dzi enye CV7Q+CPR, 103101, Badagry, Nigeria. Nuŋlɔɖi aɖewo gblɔ be woɖi dutanyanyuigblɔla siwo wu 200 le afisia.[1] Wotu kpe xɔasi aɖe tsɔ ɖo ŋku dutanyanyuigblɔla kukuawo dzi. Egbea la, ameɖibɔa nye ŋutinya me teƒe siwo hea tsaɖilawo vaa Badagry dugã me la dometɔ ɖeka.[2]

Nyadzɔdzɔ[trɔ asi le eŋu | trɔ asi le etsoƒe ŋu]

Europatɔ geɖe ku le Afrika ƒe akpa vovovowo le ɣeyiɣi si me Europatɔwo wɔ Afrikatɔwo kluviwoe, Kristotɔwo ƒe Dutanyanyuigblɔlawo ƒe ɣeyiɣia, kple dutanyigbadziɖuɖu ƒe ɣeyiɣia me le anyigbagã la dzi. Europatɔ siawo dometɔ geɖe ku le asrã kple dzoxɔxɔ ƒomevi vovovo siwo ŋu dzɔdzɔmeŋusẽ aɖeke menɔ wo dometɔ akpa gãtɔ si o eye atike nyui aɖeke menɔ wo ŋu ɣemaɣi o ta. Emegbe kura hafi wova ke ɖe quinine ŋu be wòawɔ avu kple asrã.[3][4] Esiae nye nɔnɔme si me Europa Kristotɔ Dutanyanyuigblɔla geɖe siwo ʋu yi Badagry dugã me tso ƒe 1845 me la ku le eye woɖi wo ɖe dua me. Esi Europa dutanyanyuigblɔla gbãtɔwo va ɖo Badagry megbe kpuie hafi woŋlɔ ame gbãtɔ si ku le wo dome la ɖi. Aƒenɔ Eliza Phillips Gollmer, si nye mawunyadɔgbedelawo ƒe ŋgɔnɔlawo dometɔ ɖeka, Bubutɔ Charles Andrew Gollmer (amesi wòɖe le srɔ̃a gbãtɔ ƒe ku megbe do ŋgɔ le Sierra Leone le nɔnɔme mawo tɔgbe me) srɔ̃, ye nye ame gbãtɔ le dutanyanyuigblɔlawo ƒe ŋkɔ didiawo dome ku kple/alo ameɖiɖi le Badagry si akplɔe ɖo. Aƒenɔ Gollmer ku le April 11, 1845 dzi, le dɔléle sesẽ aɖe si xɔ ɣleti etɔ̃ ƒe dɔléle sesẽ aɖe megbe.[5][6] Esi woɖii le teƒe sia hafi woɖo dutanyanyuigblɔlawo ƒe ameɖibɔa. Europa dutanyanyuigblɔla bubu siwo ku eye woɖi wo ɖe afisia dometɔ aɖewoe nye Aƒenɔ Müller, si nye Osɔfo J. C. Müller srɔ̃ si ku le February 26, 1848 dzi; kple Eugene Celadon Van Cooten (Netherlandtɔ amekola aɖe) kple srɔ̃a Emily Primrose Van Cooten, amesiwo ku le asrã sesẽ aɖe ta le March 13, 1851, kple May 17, 1850 dzi.[6]

Europatɔ bubuwo hã nɔ anyi siwo togbɔ be womenye dutanyanyuigblɔlawo o hã la, woɖi wo ɖe ameɖibɔ sia me. Kpɔɖeŋu aɖee nye Aƒetɔ George Brand, si nye Britaintɔwo ƒe Aɖaŋuɖotakpekpe le Lagos si nɔ anyi le dutanyigbadziɖuɖua me si ku le dɔdzẽ kple dzoxɔxɔ ta le June 16, 1860 dzi.[7] Woɖi Afrika dutanyanyuigblɔla aɖewo hã ɖe afima, abe Aƒetɔ Edward Philips, si nye Sierra Leoniatɔ mawunyadɔgbedelawo ƒe nufiala aɖe si asrãdɔ ku le March 13, 1847. Aƒetɔ Mark Willoughby, si nye Gollmer ƒe Sierra Leoniagbe me gbegɔmeɖela, si ku le May 9, 1847 dzi hã nɔ anyi. ƒe 1850 me, le dɔléle aɖe si nɔ anyi ɣeyiɣi didi aɖe megbe. Le ƒe bla nane siwo va yi nyitsɔ laa me la, woɖi Nigeriatɔwo ƒe ɣeyiɣia me nunɔla ʋɛ aɖewo, vevietɔ Anglikan kple Methodist subɔsubɔha la hã ɖe ameɖibɔ sia me.[8] Katolikotɔwo ƒe Dutanyanyuigblɔlawo kple eƒe Afrika Dutanyanyuigblɔlawo ƒe Habɔbɔ si le dua me la ƒe ameɖiƒe ɖe vovo le Topo Ƒukpo dzi afisi woƒe dɔdasi ƒe akpa gãtɔ nɔ te ɖo.

Nyatakaka siawo tsoƒewo[trɔ asi le eŋu | trɔ asi le etsoƒe ŋu]

  1. Lizzie, Williams (2012). Nigeria: The Bradt Travel Guide. Bradt Travel Guides. pp. 160–61. ISBN 978-1-84162-397-9. OCLC 939829665. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 2022-07-14. 
  2. Falola, Toyin (1992). "The Minor Works of T. O. Avoseh". History in Africa 19: 250. ISSN 0361-5413. JSTOR 3172000. doi:10.2307/3172000. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 2022-07-14. 
  3. Meshnick, Steven R.; Dobson, Mary J. "The History of Antimalarial Drugs". Antimalarial Chemotherapy (New Jersey: Humana Press): 15–25. doi:10.1385/1-59259-111-6:15. Retrieved 2022-07-14. 
  4. Oliveira, Alfredo Ricardo Marques de; Szczerbowski, Daiane (2009). "Quinina: 470 anos de história, controvérsias e desenvolvimento". Química Nova 32 (7): 1971–1974. ISSN 0100-4042. doi:10.1590/s0100-40422009000700048. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 2022-07-14. 
  5. Missionary Register. Seeley, Jackson, & Halliday. January 1846. pp. 268, 384. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 2022-07-14. 
  6. 6.0 6.1 Gollmer, Charles Henry Vidal (1889). Charles Andrew Gollmer : his life and missionary labours in West Africa, compiled from his journals and the Church Missionary Society's Publications. University of California Libraries. London : Hodder and Stoughton. pp. 41, 45. 
  7. Caroline, Sorensen-Gilmour (1995). "Badagry, 1784-1863:. The Political and Commercial History of a Precolonial Lagoonside Community in South-West Nigeria". p. 349. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 2022-07-14 – via OATD: Open Access Theses and Dissertations. 
  8. Kunnuji, Joseph (2017). "Guided Syncretism: Repackaging Badagry-Ogu Music in the Context of Lagos' Postcolonial Modernity". African Music: Journal of the International Library of African Music 10 (3): 80. ISSN 0065-4019. doi:10.21504/amj.v10i3.2197.