Eugene Koffi Adoboli

Eugene Koffi Adoboli (wodzi le 3 Dzove 1934) nye Togo dunyahela. Enye Togo ƒe Dukplɔlagã tso 21 Dame 1999 vaseɖe 31 Dasiamime 2000. Wotso afia nɛ be wòanɔ gaxɔ me ƒe atɔ̃ le nufitifitiwɔwɔ ta le ƒe 2021 me.

Dunyahehedɔ

Woyɔ Adoboli be wòanye Dukplɔlagã le Dame 21, 1999 dzi, eye wòxɔ ɖe Kwassi Klutse teƒe. Tsã la, enye dukɔwo dome dziɖuɖudɔwɔla le Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Asitsatsa Kple Ŋgɔyidɔwo Ŋuti Takpekpe (UNCTAD) si wowɔ le Geneva kple Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Habɔbɔ si Kpɔa Dɔwɔnyawo Gbɔ ƒe 40 kple edzivɔ. Le ɣeyiɣi si me Dukplɔla Gnassingbé Eyadéma tiae le Tedoxe 1999 ƒe sewɔtakpekpe ƒe tiatia megbe la, womenya Adoboli le Togo dunyahehe me kura o. Le Adoboli ƒe dziɖuɣi la, edze ŋgɔ ɖeklemiɖeɖe le eƒe ŋutete be wòana Togo ƒe ganyawo nanyo ɖe edzi ta.

Le 7 Afɔfiɛ 2000 dzi la, wodze Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe "Ƒe Akpe Ðeka ƒe Nyatakaka" gɔme le se nu le Lome, si Adoboli kple Cecile Molinier, Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe ɖoɖowɔla le Togo ŋutɔ do alɔe. Adoboli kafu nyatakakaa, eye wògblɔ be, "Eye kple susu ma ke si Dukplɔla la xɔ Agbalẽŋlɔla Gãtɔ ƒe dɔ siwo ƒe taɖodzinue nye be woawɔ `xexe si me vɔvɔ̃ mele o'." Adoboli do go kple Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Agbalẽŋlɔla Gãtɔ Kofi Annan le Siamlɔm 9, 2000. Le Dasiamime 27, 2000 dzi la, Adoboli ɖe asi le dɔ ŋu le dukplɔlagã ƒe ɖoƒea eye Eyadéma lɔ̃ ɖe eƒe asiɖeɖe le dɔ ŋu. Togo ƒe Kadododzikpɔla Koffi Panou ɖe gbeƒã afɔɖeɖe sia, si va le ŋkeke ɖeka megbe esi sewɔtakpekpea wɔ kakaɖedzimanɔamesi ƒe akɔdada ɖe eƒe dziɖuɖua ŋu. Eyadéma tia Agbéyomé Kodjo be wòaxɔ ɖe Adoboli teƒe le Dasiamime 29 lia dzi.

Adoboli ʋu yi Switzerland le ƒe 2002. Eƒo nuƒo vevi aɖe na Xexeame ƒe Yame ƒe Nɔnɔme Ŋuti Habɔbɔ le Afɔfiɛ 2010 me, eye wòde dzi ƒo na habɔbɔa be wòana yame ƒe nɔnɔme ŋuti nyatakakawo kple yame ƒe nɔnɔme ŋuti dɔwɔnawo nanyo ɖe edzi na Afrikatɔwo kple dziɖuɖuwo be woaɖe dzɔdzɔmefɔku siwo yame ƒe nɔnɔme ƒe tɔtrɔ hena vɛ ƒe ŋusẽkpɔɖeamedziwo dzi akpɔtɔ. Adoboli ƒoe ɖe Afrika dukɔwo nu be woaƒo ƒu akpɔ yame ƒe nɔnɔme ŋuti nya siwo gbɔna la gbɔ. Le ƒe 2011 me la, wotsɔ nya ɖe eŋu be egblẽ CFA franc miliɔn 800 le xɔtudɔ aɖe me le Lome le ƒe 1999 me esime wònye dukplɔlagã. Woɖoe be kplɔlawo nazã aƒe gãwo le Afrika Ðekawɔwɔ Habɔbɔ ƒe takpekpe aɖe me. Le Siamlɔm 2011 me la, enye ame etɔ̃ siwo wotso afia na be woanɔ gaxɔ me ƒe atɔ̃ le woƒe anyimanɔmanɔ me le akpa si wòwɔ le ga la dada me ta la dometɔ ɖeka. Adoboli gbe nutsotsoa, eye wògblɔ be, "Ɣeyiɣi aɖeke meli si nyemenyrɔ ɖokuinye ɖe Togo dziɖuɖua ƒe akɔntabubuwo me o. Ʋɔnudɔdrɔ̃ sia do liƒo kple fewuɖulawo eye mede bubu míaƒe dukɔa ŋu o." Ke boŋ ete tɔ ɖe edzi be Togo nyi fe le ye ŋu.